Blog

Przebieg pogrzebu świeckiego w dużej mierze zależy od decyzji rodziny oraz przedśmiertnej woli zmarłego, które była przekazana najbliższym ustnie lub została wyrażona w testamencie. Usługi pogrzebowe w tym przypadku są realizowane zgodnie z wcześniej opracowanym planem ceremonii. Najczęściej na pogrzeb świecki decyduje się rodzina osoby niewierzącej. Podczas uroczystości pogrzebowej nie występuje ksiądz, lecz mistrz ceremonii, który zajmuje się również planowaniem przebiegu pochówku.

Kim jest mistrz ceremonii?

Mistrz ceremonii zajmuje się planowaniem oraz prowadzeniem ceremonii pogrzebowej podczas pogrzebu świeckiego. Są to specjaliści, którzy przygotowują scenariusz oraz czuwają nad przebiegiem uroczystości ostatniego pożegnania zmarłego. Mistrz ceremonii ubrany jest w odpowiedni strój. Najczęściej jest to toga, plastron, długie, białe rękawiczki oraz eleganckie, ciemne obuwie.

Scenariusz świeckiej ceremonii pogrzebowej

Jak już zostało wspomniane, przygotowaniem planu świeckiej ceremonii pogrzebowej zajmuje się mistrz ceremonii, konsultując wszystkie ustalenia z najbliższymi zmarłego. Głównym punktem pogrzebu świeckiego jest mowa pożegnalna, którą wygłasza mistrz ceremonii. Zawiera w niej wspomnienia o osobie zmarłej, często wskazując na jej zasługi i dokonania.

Oprócz przemówienia bardzo ważnym elementem większości pogrzebów świeckich jest muzyka, recytacja poezji funeralnej i przemówienia bliskich. Ostatni etap ceremonii pogrzebowej stanowią pożegnania członków rodziny i przyjaciół, a następnie złożenie ciała do grobu. Po złożeniu ciała do grobu nadchodzi czas na finalne przemówienie mistrza ceremonii, który dziękuje wszystkim zgromadzonym na cmentarzu za przybycie.

Pogrzeb świecki na cmentarzu wyznaniowym

Warto podkreślić, że w większości przypadków świeckie ceremonie pogrzebowe odbywają się na cmentarzach wyznaniowych. Taką uroczystość można przeprowadzić, konsultując ją wcześniej z proboszczem parafii, na której terenie cmentarz jest usytuowany. Co więcej, pozwolenie proboszcza jest wymagane również w kwestii samego pochówku niewierzącego zmarłego. Z tego powodu osoby niewierzące bardzo często chowane są na cmentarzach komunalnych.

Dobór odpowiedniego kamienia na nagrobek wcale nie jest zadaniem prostym. Materiał powinien odznaczać się nie tylko walorami estetycznymi, ale i trwałością, odpornością, odpowiednią twardością.

Powszechnie uważa się, że najszlachetniejszym kamieniem na nagrobek jest marmur. Niestety okazuje się, że nie jest to najlepszy budulec na nagrobek. Jest to skała wapienna, która w kontakcie z wodą i mrozem bardzo szybko ulega erozji. W naszym klimacie nagrobki marmurowe mogą bardzo szybko ulec zniszczeniu. Jaki kamień będzie więc najlepszy?

Estetyczne i funkcjonalne nagrobki

W naszym klimacie najczęściej stosowany jest granit. To surowiec bardzo trwały, a jednocześnie bardzo estetyczny. Do budowy nagrobków wykorzystywany jest również piaskowiec, który przy odpowiedniej pielęgnacji zachowa ładny wygląd przez długi czas.

Podczas doboru odpowiedniego kamienia warto zwrócić nie tylko na konkretne cechy danego budulca, ale również kształt, formę nagrobka oraz jego lokalizację na cmentarzu. Warto również uwzględnić kwestię późniejszego czyszczenia i pielęgnowania kamienia. Jeśli nagrobek wykonany jest z budulca podatnego na zabrudzenia czy urazy mechaniczne, należy wyznaczyć odpowiednie miejsce, na którym będą ustawione znicze lub kwiaty.

Podczas dokonywania wyboru nagrobka warto uwzględnić również budulce sprowadzane z zagranicy, np. chińskie lub indyjskie. Są one jeszcze mało popularne, ale w praktyce niekiedy są znacznie lepsze jakościowo niż krajowe. Co ważne, bardzo często okazują się tańsze niż kamienie importowane z krajów zachodnich. Warto więc porozmawiać z kamieniarzem, czy posiada w swojej ofercie budulec tego rodzaju, a także który z kamieni będzie najlepszy na nagrobek.

Czym kierować się podczas wyboru kamienia na nagrobek?

Organizacja pogrzebu to bez wątpienia bardzo absorbujące przedsięwzięcie. Bliscy po zmarłym bardzo często muszą zadbać nie tylko o przygotowanie ceremonii, ale również wybór nagrobka. Najczęściej chcielibyśmy wybrać jak najlepszy nagrobek, który przez lata będzie upamiętniał pamięć po zmarłym. Niestety nie ma jednoznacznej odpowiedzi na pytanie, który nagrobek jest najlepszy. Bardzo wiele zależy od budżetu, którym dysponujemy, preferencji estetycznych, a także możliwości związanych z późniejszą pielęgnacją kamienia.

Większość dostępnych na rynku kamieni, które przeznaczone są do budowy nagrobków, cechują się podobnymi właściwościami niezależnie od tego, w jakim kraju je wydobyto. Producenci zabiegają o to, by odznaczały się odpowiednią odpornością, trwałością i wytrzymałością. Dzięki temu klienci mogą wybierać spomiędzy różnorodnych produktów oraz dostosowywać zakup do przeznaczonego na nagrobek budżetu.

Nekrolog i klepsydra to dwie różne rzeczy. Nekrolog jest krótką i podaną do wiadomości publicznej informacją o śmierci danej osoby. Kanałem informacyjnym jest najczęściej lokalna prasa, radio, ewentualnie telewizja. Nekrolog może mieć charakter informacyjny, może również przybrać formę wspomnienia o zmarłym z jednoczesnym złożeniem kondolencji jego najbliższym. Nekrologi publikuje się również w związku z rocznicą śmierci danej osoby, często w powiązaniu z informacją o odprawieniu w intencji zmarłego mszy świętej o charakterze wypominkowym.

Z kolei klepsydra jest rodzajem ogłoszenia rozwieszanego na tablicach informacyjnych (miejskich i parafialnych, szczególnie w okolicy miejsca zamieszkania zmarłego oraz na drzwiach budynku, w którym zmarły mieszkał), związanego z organizacją pogrzebu. Klepsydra przekazuje wiadomość o śmierci oraz o dacie, miejscu i godzinie odprawienia ceremonii pochówku.

Śmierć najbliższych nierozerwalnie wiąże się z bólem. Są jednak w życiu chwile, w których ból ten może być jeszcze większy – na przykład w sytuacji, gdy kobieta spodziewa się dziecka, lecz niestety z jakichś przyczyn umiera ono jeszcze w jej łonie lub odchodzi w wyniku poronienia. Co wtedy robić? Czy można pochować takie dziecko?
Przepisy obowiązujące w kwestii pochówków dzieci nienarodzonych są zawiłe i niejednoznaczne, ale odpowiedź na powyższe pytanie brzmi „tak”. Decyzja co do dalszych losów ciała oraz tego, czy zostanie zorganizowany pogrzeb takiego dziecka, znajduje się w gestii prawnych opiekunów. Rodzice mają prawo zwrócić się do szpitala o wydanie zwłok i do rejestracji dziecka w Urzędzie Stanu Cywilnego na podstawie uzyskanego w placówce medycznej pisemnego zgłoszenia urodzenia dziecka martwego i wydanej przez szpital karty zgonu. Jest on do tego zobowiązany, w praktyce jednak często pojawia się odmowa wydania takiej dokumentacji ze wskazaniem na obowiązujące wcześniej regulacje prawne klasyfikujące śmierć płodu do 22 tygodnia ciąży jako poronienie, przez co ciało powinno pozostać w szpitalu i ulec spopieleniu przez placówkę medyczną jako odpad medyczny.

Pochówek dzieci – kiedy jest możliwy?

O możliwości pochowania ciała wskazują takie dokumenty jak Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 21 grudnia 2006 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie wzoru karty zgonu i sposobu jej wypełniania oraz drugie Rozporządzenie (z tego samego dnia), zmieniające rozporządzenie w sprawie postępowania ze zwłokami i szczątkami ludzkimi. Pierwszy z opisanych dokumentów stanowi w § 1 ust. 2, że kartę zgonu wypełnia się dla dzieci martwo urodzonych, bez względu na czas trwania ciąży, na wniosek osób uprawnionych do pochowania. Drugi – że za zwłoki uważa się ciała osób zmarłych i dzieci martwo urodzonych, bez względu na czas trwania ciąży.

Na bazie dokumentów wystawionych przez szpital można w USC wystawić skrócony akt urodzenia z adnotacją o urodzeniu dziecka martwego (dlatego nie wystawia się tu aktu zgonu) i przystąpić do organizacji pogrzebu. W sytuacji śmierci dziecka nienarodzonego można się również ubiegać o zasiłek pogrzebowy (4 tys. zł), jeśli zmarłe dziecko było członkiem rodziny osoby ubezpieczonej lub pobierającej emeryturę/rentę. Oznacza to, że o taki zasiłek mogą wystąpić na przykład dziadkowie zmarłego dziecka. Do jego uzyskania niezbędne będą: wniosek o zasiłek pogrzebowy (Z-12), skrócony odpis aktu urodzenia dziecka, oryginały rachunków za wydatki poniesione na organizację ceremonii pogrzebowej (lub potwierdzone przez bank kopie, jeśli jej organizacja była kredytowana), niezbędne okażą się również dokumenty uwiarygodniające pokrewieństwo ze zmarłym dzieckiem.

Pogrzeb dziecka martwo urodzonego

Wrocław należy do grona miast, w których zostały przyjęte procedury umożliwiające organizację pochówków dzieci martwo narodzonych. Podobne dokumenty przyjęto między innymi w Koszalinie, Ostrołęce, Szczecinie oraz Gorzowie Wielkopolskim. Również w kościołach bardzo wiele zmieniło się w tej kwestii. Przede wszystkim w trakcie pogrzebu takiego dziecka odprawiana jest Msza Święta, a następnie ksiądz razem z najbliższymi udaje się na cmentarz, gdzie ma miejsce pochówek.
Wciąż jednak zdarzają się przypadki, kiedy rodzice nie decydują się na odbiór ze szpitala dziecka, które urodziło się martwe. Dlatego zupełnie niedawno pojawiła się idea wspólnego chowania ciał tych dzieci. Takie zbiorowe pochówki dają możliwość godnego pożegnania tych, którzy odeszli zbyt wcześnie.

Lekarz czy koroner – kto stwierdza zgon

W Polsce instytucja koronera nie występuje. Prawodawstwo do stwierdzenia zgonu, orzeczenia jego czasu i przyczyny (także ustalenia, czy śmierć nastąpiła z powodów naturalnych) wyznacza lekarza medycyny sądowej. Zdolność taką mają również lekarze domowi i pogotowia ratunkowego. Stwierdzenie zgonu jest niezbędne do rozpoczęcia formalności pogrzebowych.

Niestety, coraz częściej słychać, że pogotowie odmawia przyjechania do zmarłego w celu dopełnienia procedury orzeczenia zgonu. Dlatego niektóre miejscowości na własne potrzeby powołują tzw. koronera miejskiego. Nie ma on jednak nic wspólnego z instytucją koronera znaną z systemów prawnych krajów anglosaskich, gdzie orzeka on o zgonach z przyczyn nienaturanych i o podłożu kryminalnym, ponadto prowadzi dochodzenie w przypadku popełnienia zbrodni i uczestniczy w sekcjach zwłok.

Savoir-vivre ceremonii

Ceremonia pogrzebowa jest ceremonią podniosłą, poważną i pełną zadumy. Jeżeli zmarły był nam osobą szczególnie bliską, wskutek rozpaczy, smutku czy roztargnienia możemy stracić orientację jak się zachować na jego pogrzebie. Choćby dlatego warto jest zapoznać się z funeralnym savoir-vivre i nie popełnić gafy w trakcie ceremonii. A wbrew pozorom, jest to dosyć łatwe.

Na początek – atmosfera. Nie przypadkiem pamięć zmarłych czci się minutą ciszy. W trakcie ceremonii pogrzebowej cisza ma służyć skupieniu i refleksji, stąd też podczas jej trwania należy zachować powagę, powstrzymać się od śmiechu, głośnych komentarzy i, o czym niemal wszyscy zapominają, wyciszyć telefon komórkowy! Niewskazane jest również żucie gumy, co może zostać poczytane jako brak szacunku dla zmarłego.

Kolejną, acz nie mniej istotną kwestią jest ubiór żałobników. By zachować powagę chwili i uszanować zmarłego, nie powinien on mieć krzykliwych kolorów, powinien też być odświętny. Nie wskazane są więc jasne i żywe barwy oraz odzienie typu sportowego lub wyzywające w jakikolwiek sposób. Żałobnicy blisko związani ze zmarłym zwyczajowo ubierają się na czarno, jednak noszenie żałoby zarezerwowane jest dla nich. Inni mogą założyć eleganckie odzienie w ciemnych, stonowanych barwach.

Ceremonia pogrzebowa wiąże się nierozerwalnie ze składaniem kondolencji. Czy i kiedy je składać, decyduje rodzina zmarłego. Najlepiej więc spojrzeć na nekrolog, tam bowiem znajduje się informacja, jeśli najbliżsi zmarłego nie życzą sobie składania kondolencji. Warto dodać, że staje się to obecnie częstą praktyką podczas ceremonii pogrzebowych. Jeżeli rodzina zmarłego zezwala na złożenie kondolencji, powinno się zrobić to krótko i zwięźle, poważnym tonem i z wyczuciem taktu tak, aby dodatkowo nie ranić opłakujących śmierć członka rodziny najbliższych.

Na koniec pozostawiamy kwestię kwiatów i wieńców, które stanowią nasza formę pożegnania i uczczenia zmarłego. Kwiaty składa się w kościele na/przy trumnie lub później – na nagrobku zmarłego. Wielkość wiązanki lub wieńca wskazuje na stopień zażyłości, jaka łączyła nas ze zmarłą osobą. Te największe kompozycje przynosi najbliższa rodzina, inni, dalsi żałobnicy ograniczają się do skromniejszych wiązanek lub pojedynczych kwiatów. Dobrze, jeśli są to kwiaty, jakie lubiła za życia żegnana osoba, w innym wypadku będą to gatunki powszechnie stosowane do wyrobu wiązanek pogrzebowych, a więc astry, mieczyki, róże, lilie, chryzantemy czy goździki. Do kwiatów może być dołączona wstęga ze słowami ostatniego pożegnania. Jedna jej część to słowa skierowane do zmarłego, druga zaś – informacja od kogo pochodzą.

Nie zawsze zwłoki trafiają po śmierci do zakładu pogrzebowego. Niektórzy zmarli aktem notarialnym (koniecznie na piśmie) zastrzegają sobie przekazanie własnego ciała na potrzeby uczelni medycznych do celów naukowych. To wielkoduszny gest, nic bowiem nie zastąpi ludzkiego ciała w nauce anatomii. Jak wskazują głosy naukowców z uczelni medycznych w Polsce, nawet najlepsze podręczniki czy fantomy nie są w stanie konkurować z możliwościami ludzkiego ciała, bo nie odzwierciedlają one subtelności ludzkiej budowy. Dlatego też poszczególne uczelnie wprowadzają programy świadomej donacji zwłok, dzięki którym studenci medycyny mają kontakt z prawdziwym ciałem. Świadomość społeczna doniosłości takiej decyzji rośnie, coraz częściej więc zgłaszają się do uczelni medycznych osoby chcące przekazać po śmierci swe ciało na potrzeby naukowe.

Jak zatem dokonać takiego aktu darowizny własnych zwłok? Wystarczy wejść na stronę uczelni, wyszukać tam zakładkę o darowaniu zwłok i pobrać wzór oświadczenia o podarowaniu ciała na cele dydaktyczno-naukowe. Następnie wypełnić go i jednocześnie wskazać osoby, które zawiadomią uczelnię o zgonie darczyńcy. Akt przekazania zwłok najlepiej jest także poświadczyć notarialnie (zapobiegnie to nieposzanowaniu woli przez krewnych zmarłego). Oryginał pisma można wysłać do uczelni (Katedra i Zakład Anatomii Prawidłowej), kopię zaś trzeba nosić wraz z dokumentami. W dokumencie można zastrzec, że ciało po kilku latach ma zostać pochowane albo, że chcemy, aby pozostało na uczelni na stałe.

Z decyzją donacji swoich (lub bliskich, jeśli wyrazili taką chęć) zwłok wiązać się może wiele obaw: czy ciało nie zostanie zbezczeszczone, w jaki sposób będzie służyć i jak długo, wreszcie, być może najważniejsze pytanie – jak zostanie pogrzebane? Nie ma powodu do obaw. Ciało donatora potraktowane zostanie z należytym szacunkiem, znajdujące się w nim organy nie zostaną użyte do transplantacji, transport zwłok i sam pogrzeb odbywają się na koszt uczelni. Z reguły pogrzeb darczyńców to coroczna uroczystość o charakterze ekumenicznym i wyjątkowo podniosłym, która odbywa się już po zakończeniu zajęć dydaktycznych i w której udział biorą wykładowcy, studenci i nierzadko przedstawiciele władz miasta.

Indie jako kraj charakteryzują się mnogością wierzeń, stąd też trudno jest jednoznacznie opisać rytuał pogrzebowy tam kultywowany. Część obrzędów jest jednak w hinduskich wierzeniach zbliżona, co może nam dać pewien obraz pochówku w tradycji hindu. Tradycji tej towarzyszy filozofia, według której śmierć nie jest zjawiskiem smutnym, lecz radosnym i przybliżającym zmarłego do absolutnego boga hinduizmu, Brahmy.

A jak wygląda sam pogrzeb? Przede wszystkim, podobnie jak w kulturze islamu, w tradycji hindu pogrzeb powinien odbyć się niezwłocznie, zaś same uroczystości są umiejscowione nad rzeką. Hindusi wierzą, że ludzkie ciało jest miejscem, w którym duch przebywa tymczasowo, zatem ciało jest dla niego powłoką przejściową. Zmarły uwalnia się od niej poprzez stos ciałopalny i oczyszczającą moc ognia (właściwie przeprowadzona ceremonia może po części odwrócić złą karmę), a po spopieleniu zwłok pozostałości wrzucane są do nurtu rzeki. Ideałem jest, aby był to Ganges, stąd wielu Hindusów pod koniec swej wędrówki przez życie zamieszkuje w okolicy jego nurtu, oczekując kresu własnego żywota.

Po śmierci, ciało zmarłego obmywa się po raz ostatni wodą (niekiedy wlewając ją do ust, nosa i uszu) a następnie, zawinięte w pomarańczową tkaninę i ozdobione kwiatami, układa się na specjalnych noszach na stosie, gdzie dokonuje się rytualnego spalenia. Spalanie zwłok trwa trzy dni, do momentu, w którym wśród zgromadzonych żałobników nie zapanuje zgoda, że ciało spłonęło doszczętnie. Wtedy popioły trafiają do rzeki.

Planowanie pogrzebu (z ang. Funeral Pre-planning lub Memorial Service Pre-Planning) to rodzaj usługi świadczonej przez coraz większą ilość domów pogrzebowych, również tych na terenie Wrocławia. Polega ona na wcześniejszej organizacji pogrzebu dla siebie lub najbliższych. Obejmuje szczegółowe ustalenia dotyczące charakteru pogrzebu: rodzaju pochówku (pochówek tradycyjny lub kremacyjny), obecności żałobników, miejsca odbycia się obrzędów pogrzebowych, ale również wyboru trumny bądź urny, rodzaju stroju czy sposobu przystrojenia w kwiaty i wieńce pomieszczenia, w którym odbywać się będą uroczystości pogrzebowe.

Możliwe jest wcześniejsze zapłacenie za pogrzeb, co pozwala na uniknięcie finansowego obciążenia członków rodziny. Wszak zasiłek pogrzebowy przewiduje pokrycie jedynie podstawowych potrzeb rodziny zmarłego. Osoba zdecydowana na zaplanowanie własnego pogrzebu pisemne odpowiada na szereg pytań, co pozwala, już po jej śmierci na zdjęcie odpowiedzialności i umożliwia spokojne przeżycie żałoby najbliższym zmarłego.

Kremacja ciała odbywa się w krematorium zakładu pogrzebowego, w specjalnie do tego celu przygotowanym piecu kremacyjnym, w którym zgodnie z zachowaniem zasad etycznych i sanitarnych mogą zostać spopielone w jednym czasie tylko jedne szczątki.

Zasady spopielania ciał zmarłych na terenie Polski regulują przepisy prawa – Ustawa z dnia 31 stycznia 1959 r. o cmentarzach i chowaniu zmarłych (Dz.U. 1959 nr 11 poz. 62). Artykuł 12 punkt 1 tejże ustawy precyzuje sposób, w jaki należy grzebać zwłoki, również te spopielone w trakcie procesu kremacji.

Wspomniane przepisy dopuszczają grzebanie urn w grobach, przechowywanie ich w katakumbach i kolumbariach, ewentualnie, gdy zachodzi potrzeba, zatopienie w morzu. Jak dotąd, prawo polskie nie przewiduje możliwości przechowywania urny z prochami najbliższych w domu (zwyczaj pogrzebowy praktykowany m.in. w Stanach Zjednoczonych) czy w innym niż cmentarz miejscu. Niedopuszczalne jest również praktykowanie rozsypywania prochów zmarłych. Czynność ta potraktowana być może jako bezczeszczenie zwłok, prochów lub miejsca pochówku, a zatem czyn zabroniony art. 262 § 1 i § 2 Kodeksu Karnego i zagrożony karą grzywny lub nawet pozbawienia wolności do lat 2.

Pogrzeb – sui generis rodzaj pożegnania zmarłej osoby wraz z towarzyszącymi temu smutnemu wydarzeniu obrzędami czy rytuałami, mającymi na celu z jednej strony opłakanie odchodzącej osoby i wyrażenie żalu po stracie kogoś bliskiego, z drugiej zaś – godne jej pożegnanie u kresu życia. Zasady postępowania towarzyszące grzebaniu bądź kremacji zwłok zmarłej osoby nazywane są właśnie obrzędami pogrzebowymi.

Duchowy rozwój człowieka od wieków skłaniał żywych do godnego i pełnego powagi wyprawiania swoich zmarłych w zaświaty, stąd też rytuał pogrzebu traktowany jest po dziś dzień w kategoriach moralnego obowiązku ludzi, niezależnie od wyznawanej wiary bądź jej braku.

Sama forma pochówku zależna jest przede wszystkim od woli zmarłego (o ile takową zastrzegł) i wyznawanego przezeń światopoglądu, ewentualnie od światopoglądu i wierzeń jego najbliższych, czyli osób organizujących uroczystości pogrzebowe. W kulturze łacińskiej (a więc w kręgu kulturowym wpływu chrześcijaństwa) zwyczajowo przyjęło się grzebać zmarłych w drewnianych trumnach, ewentualnie spopielać zwłoki. Po odprawieniu obrzędów, trumny odprowadzane są na cmentarz w towarzystwie konduktu pogrzebowego, gdzie dochodzi do ich pogrzebania. Pochowani w ten sposób zmarli przygotowani są na nadejście Zbawiciela, stąd ciała ich są odświętnie ubrane, zaś twarz – umalowana i poddana zabiegom tanatokosmetycznym. W ten sposób zmarli oczekują zmartwychwstania. W przypadku kremacji, urna z prochami zazwyczaj chowana jest w kolumbarium.

Trumna jest drewnianą lub metalową skrzynią często wyłożoną materiałem i koronkami, służącą do pochówku zmarłych. Wielu osobom może wydawać się, że trumna towarzyszy ludziom od zarania dziejów. Jednakże pierwsze trumny pojawiają się na kartach historii dopiero w średniowieczu, a i wtedy ta forma pochówku dotyczyła tylko władców.

Od sarkofagu do trumny

W czasach starożytnych rolę trumien odgrywały skrzynie wykonane z ceramiki lub kamienia, zwane sarkofagami. Sarkofagi były odpowiednio dekorowane, zarówno malowane jak i rzeźbione. Taki rodzaj pochówku kojarzy się głównie ze starożytnym Egiptem, gdzie stosowano sarkofagi wykonane z początku z kamienia, cegły lub terakoty oraz zdobione hieroglifami charakterystycznymi dla tamtego okresu. W okresie Średniego i Nowego Państwa zaczęto wykonywać je z takich materiałów jak bazalt, kwarcyt oraz granit. W innych rejonach świata zmarły był grzebany bezpośrednio w ziemi lub grocie, po uprzednim owinięciu w całun lub palony, a prochy składane były w ceramicznych urnach. Pierwsze przypadki grzebania zmarłych w drewnianych skrzyniach odnotowano na początku średniowiecza. Według Długosza, pierwszym królem złożonym do grobu w trumnie był Bolesław Chrobry. Mniej więcej z tego okresu pochodzą również reszki wikińskich trumien odkrytych na cmentarzysku w Bodzi. Upowszechnienie się zwyczaju grzebania w drewnianych trumnach związane jest prawdopodobnie z epidemią dżumy, która opanowała Europę w XIV wieku.

Rozwój trumiennictwa

W wieku XVII trumny były metalowe i bogato zdobione. Zmarłych ubierano bogato, a wśród polskiej szlachty tradycją stało się przybijanie podobizny zmarłego malowanej na cynowej, miedzianej lub srebrnej blaszce. Nazywały się one portretami trumiennymi. Po zakończonych uroczystościach portret wieszano w kościele lub w kaplicy. Trumnę stawiano na postumencie – katafalku, czyli na podwyższeniu wspartym kilkoma schodkami. Bogatszą formą było Castrum Dolores – bogato zdobiony namiot z draperią i baldachimem, przypominający ołtarz. Z uwagi na wysoki koszt trumny większość wiernych ciało chowała w całun. Praktyka taka była powszechna aż do XIX wieku. Współcześnie zakłady pogrzebowe oferują trumny w różnym wzornictwie i o szerokim zakresie cenowym.

Dla wielu kultur i wyznań dusza jest czymś, co ożywia ciało, a odchodząc, pozostawia je martwym. Przez wieki ludzie wierzyli, że nawet stan chwilowej utraty świadomości oznacza pobyt duszy poza ciałem. Ślad takiego myślenia pozostał nawet we współczesnym języku. „Przychodzi do siebie” mówimy, kiedy ktoś odzyskuje świadomość. Dowodem na to, jak ważna jest ostatnia droga człowieka są liczne obrzędy, które od wieków funkcjonują w naszej świadomości.

Ostatnia posługa

Jeszcze dwie dekady temu powszechnym było wzywanie księdza do umierającego parafianina. Duchowny jako szafarz ostatnich sakramentów udziela umierającemu spowiedzi, Komunii Świętej oraz namaszczenia świętymi olejami. Na przyjęcie księdza przygotowywał się cały dom. W pomieszczeniu ustawiano stół nakryty białym obrusem oraz potrzebne do obrzędów przedmioty: wodę święconą, krzyż, dwie zapalone świecę, materiał do wcierania olei. Obecnie do umierającego coraz rzadziej wzywa się księdza.

Przygotowanie ciała

Współcześnie zaraz po śmierci ciało zostaje zabrane do kostnicy, gdzie pracownicy zakładu pogrzebowego troszczą się o jego przygotowanie do pogrzebu. Kiedyś przygotowaniem nieboszczyka zajmowała się rodzina. Ciało myto i ubierano. Rodzaj ubioru zależał od stanu cywilnego zmarłego lub zmarłej. Przygotowane ciało składało się do trumny wraz z szeregiem uznanych przez tradycję przedmiotów. Należały do nich przede wszystkim różaniec i obrazek święty, książeczka do nabożeństwa. A także ulubione drobiazgi osoby nieżyjącej, co jest oczywistym spadkiem, po wierzeniach przedchrześcijańskich.

Pogrzeb i kondukt żałobny

Pogrzeb odbywał się najczęściej w trzeci lub czwarty dzień od śmierci. Uczestnicy przychodzili do domu by dokonać ostatniego pożegnania. Po modlitwie i poświęceniu ciała przykrywano trumnę. Następnie następowało wyprowadzenie zmarłego domu, zawsze nogami w stronę wyjścia. Podobnie jak współcześnie za trumną kroczył kondukt żałobny. Po odprawieniu mszy żałobnej, trumna przy dźwięku dzwonów odprowadzana była na cmentarz. Po pogrzebie najbliższych uczestników zapraszało się na stypę. Wiele z powyższych obrzędów zostało w naszej świadomości, ale bardzo wiele zostało już zapomnianych.

Każda kultura i religia ma swoje zwyczaje i obrzędy dotyczące śmierci i pogrzebów. W chrześcijaństwie część obrzędowości obecnej w kulturze jeszcze przed dwiema dekadami odchodzi jedynie do wspomnień. Sam rytuał uległ znacznemu uproszczeniu, a większością zadań, które były związane z obrzędem, wykonuje zakład pogrzebowy. Jednakże w świadomości społecznej pozostało kilka niezmiennych obyczajów. Podobnie jest w przypadku pogrzebów żydowskich. Ze względu na fakt, że mogli w nich uczestniczyć tylko Żydzi, wokół obrzędów narosło wiele legend, jak np. ta, że zmarłego grzebie się w pozycji siedzącej.

Opieka nad zmarłym

Po śmierci zmarłemu zamyka się oczy, a ciało kładzie się na podłodze i przykrywa. Wokół zmarłego ustawia się płonące świece. W dowód szacunku ciało aż do pogrzebu nie jest pozostawiane samo. Osoby przebywające ze zmarłym nazywane są szomrim, co oznacza strażnik lub stróż. W większości społeczności istnieją organizacje zajmujące się zmarłymi, zwane chewra kadisza. W trakcie przygotowań do pogrzebu ciało jest gruntownie myte i oblekane w prosty, płócienny całun. Zarówno strój, jak i trumna powinny być proste, dzięki temu, w obliczu śmierci, biednemu oddana jest taka sama cześć jak bogatemu. Trzeba pamiętać, że obecność ciała zmarłego jest źródłem rytualnej nieczystości, zatem po przebywaniu w pobliżu ciała należy umyć ręce. Zmarłego grzebie się w dniu śmierci lub dnia następnego.

Kaddisz i żałoba

W tradycyjnie ciało powinno być pochowane owinięte jedynie w całun, jednakże na przestrzeni wieków względy sanitarne spowodowały, że zaczęto używać prostych, drewnianych trumien. Podczas ceremonii muszą zostać odmówione obowiązkowe modlitwy. Podstawową modlitwą jest kaddisz, który odmawiany jest przez kworum modlitewne, które wynosi dziesięciu dorosłych mężczyzn. Kondolencje składa się na skromnej stypie. Podawano na niej chleb, soczewicę, jajka oraz wino. Od takiego symbolicznego poczęstunku, miała się zaczynać żałoba.

W Polsce najpopularniejszym sposobem żegnania się ze zmarłym pozostaje nadal tradycyjny pochówek cmentarny. Zakład pogrzebowy przygotowuje zwłoki, trumnę oraz oprawę nabożeństwa, po czym ciało zostaje złożone w grobie. Pochówkowi zazwyczaj towarzyszy temu upamiętnienie za pomocą kamiennego nagrobka, który najczęściej wykonany jest z granitu, rzadziej z marmuru i piaskowca.

Rodzaje nagrobków

Na cmentarzach najczęściej spotkamy nagrobki, składające się z  poziomej płyty grobowej oraz pionowej tablicy  z podstawowymi informacjami o osobie zmarłej. Do wykonania tego typu pomnika wykorzystuje się najczęściej granit cieszący się wysoką wytrzymałością. Innym typem nagrobków jest tablica położona płasko na ziemi. Taki typ grzebania jest bardzo popularny na zachodzie. Pozwala on na zaoszczędzenie sporej ilości miejsca na cmentarzu. Skromnym jednoczęściowym nagrobkiem jest również pionowa tablica, przybierająca formę pionowej tablicy pamiątkowej. W Polsce można je spotkać głównie na cmentarzach wojskowych. Bardziej okazałym rodzajem pomnika są grobowce. Kiedyś stawiano je zamożnym rodzinom oraz wysoko postawionym urzędnikom. Dziś są one popularnym rozwiązaniem głównie ze względów ekonomicznych.

Od czego zależy cena nagrobka

Pierwszym i najważniejszym czynnikiem, który definiuje koszty produkcji nagrobka jest materiał. Droższe materiały charakteryzują się wysoką jakością i odpornością na niekorzystne warunki środowiskowe. Równie istotny wpływ na cenę ma kształt pomnika. Im prostszy nagrobek, tym jego cena niższa. Wynika to z faktu, że proces produkcji standardowego nagrobka jest łatwiejszy niż nagrobka nietypowego. Wszelkie wycięcia i frezy podbijają jego cenę. Na rynku znaleźć można również ofertę nagrobków nietypowych, wykonanych na specjalne zamówienie, posiadających niestandardowe wymiary i kształty. Ich cena jest zazwyczaj wyższa.